هدف پالایش آنست که از نفت خام ردیف کاملی از فرایندهای نفتی که جوابگـوی نیـاز کمـی و کیفـی بـازار مصـرف باشند، تولید شود. در این رابطه پالایشگراز تعدادی روشهای فیزیکی جداسازی و روشهای شـیمیایی تبـدیل و تصـفیه اسـتفاده می کند . به هم پیوستگی این عملیات مختلف ، نمودار ساخت یک پالایشگاه را تشکیل می دهد.
با توجه به نمودار ساخت ، پالایشگاه ها به سه دسته تقسیم می شوند :
الف- پالایشگاه های ساده یا انرژی ساز که انواع سوختها را تولیـد مـی کننـد . ماننـد گـاز مـایع ، بنـزین ، نفـت سـفید ،
گازوییل .
ب- پالایشگاه های روغن ساز یا پالایشگاه های کامل که علاوه بر سـوختها ، روان کننـده هـا و پـارافین هـا و قیرهـا را
تولید می کنند .
ج- پالایشگاه های پتروشیمیایی که در کنار مواد سوختی ، اولین واسطه های پتروشیمی نظیـر اتـیلن ، پـروپیلن ، بوتنهـا ،
بوتادین و آروماتیک ها را از طریق کراکینگ با بخار و رفرمینگ تولید می کنند.
نمودار ساخت انواع پالایشگاهها باید به گونه ای انعطاف پذیر باشد ، که پالایشگاه بتوانـد هـم از نظـر کمـی جوابگـوی
تحولات تدریجی و فصلی بازار باشد و هم از نظر کیفی مشخصات در حال تحـول فـرآورده هـای نفتـی و پتروشـیمی را تـأمین
نماید . در عین حال مسائل مربوط به آلودگی محیط زیست را نیز در نظر داشته باشد . معمولاً ایـن انعطـاف پـذیری را روشـهای
کاتالیزوری نظیر کراکینگ کاتالیزوری ، هیدروکراکینگ و غیره به وجود می آورند.
روشهای پالایشی به سه گروه زیرتقسیم بندی می شوند :
روشهای تفکیک فیزیکی :
- تقطیر اولیه نفت خام
- تقطیر و جداسازی فرآورده های پس از عملیات تبدیل
- استخراج
- تبلور
روشهای تبدیل شیمیایی :
- کاتالیزوری
عملیات تصفیه و عملیات نهایی :
- تصفیه شیمیایی
- تصفیه با هیدروژن
- نهایی مخلوط کردن
- نهایی مواد افزودنی
جریان کلی مواد در پالایشگاه :
این نمودار یکی از پالایشگاه های آمریکاست . در این نمودار نفت خام پس از گرم شدن در یـک کـوره، وارد برج تقطیر شده و در آنجا به گازها ، بنزین سبک ، نفتا ، کروزن(نفت سفید) ، گازوییل و باقیمانده اتمسفری تفکیـک مـی شود . باقیمانده اتمسفری برای تفکیک بعدی به ستون تقطیر خلا فرستاده می شود . از بالای این ستون گازوییل خلا و از پـایین آن باقیمانده خلا بدست می آید . باقیمانده خلا به واحد ککینگ فرستاده می شود ، کـه در آنجـا بـر اثـر کراکینـگ حرارتـی ، فرآورده هایی چون گاز ، بنزین ککینگ ، گازوییل و کک تولید می شوند .
گازوییل های واحد تقطیر خلاء و ککینگ بعنوان خوراک واحدهای کراکینگ کاتالیزوری و هیدروکراکینگ به کـار می روند . در این واحدها مولکول های سنگین خوراک شکسته شده ، به ترکیباتی تبدیل می شوند که در فاصله جوش بنزین و سوختهای میان تقطیر قرار دارند . فرآورده های کراکینگ کاتالیزوری که دارای ترکیبات سیرنشده اند ، پس از عبـور از واحـد رفرمینگ و یا تصفیه هیدروژنی اشباع می شوند و کیفیت آنها بهبود می یابد . به منظور افزایش عدد اکتان ، بنزینهـای بـه دسـت آمده از واحدهای اتمسفری ، ککینگ و کراکینگ ، به واحد رفرمینگ فرستاده می شوند و پس از انجام عملیات لازم ، تحـت عناوین بنزین معمولی و سوپر به فروش می رسند . جریانهای گاز مرطوب واحدهای تقطیراتمسفری ، ککینگ و کراکینـگ در بخش بازیابی گازها ، تفکیک شده ، گازهای سوختی و مایع شده ، بوتان ها و هیدروکربنهای اشـباع نشـده (پـروپیلن ، بـوتن ، پنتن) تولید می شوند.
گازهـای سـوختی در کـوره هـای پالایشـگاه مـی سـوزند . نرمـال بوتـان بـا گـاز مـایع و یـا بنـزین مخلـوط مـی شـود .
هیدروکربنهای سیرنشده و ایزو بوتان به واحد آلکیلاسیون ارسال می شوند و در این واحد ، اولفینها با ایزوبوتـان واکـنش داده ،
مخلوطی از ایزو پارافین ها در گستره جوش بنزین تولید می کنند . این فرآورده ، بنزین آلکیلیت نامیده می شود. عدد اکتان آن
بالاست و اغلب در بنزین سوپر بنزین هواپیما بکار می رود.
فرآورده های میان تقطیر تولید شده در واحدهای تقطیر، ککینگ و کراکینگ ، پس از مخلوط شدن ؛ سـوختهای جـت
و دیزل و کوره را تولید می کنند . گازوییل سنگین خلاء و یا فرآورده های جانبی تقطیر خلاء برای تهیـه روغنهـای روانسـاز بـه
کار می روند . قسمتی از باقیمانده خلاء پس از آسفالت گیری به عنوان خوراک واحد روغنسازی به کار می رود .
خوراک واحد روغنسازی ابتدا به برج استخراج باحلال ارسال می شود تا ترکیبات آروماتیکی سـنگین آن جـدا شـوند .
سپس وارد واحد موم گیری می شوند ، تا نقطه ریزش آن کاهش یابـد. در انتهـا عملیـات تصـفیه بوسـیله خاکهـای مخصـوص
یا هیدروژن انجام می شود تا رنگ و پایداری روغن بهبود یابد .
نمودار جریان وطرح عملیاتی هر پالایشگاه با توجه بـه تجهیـزات موجـود، هزینـه هـای عملیـاتی ، تقاضـای بـازار بـرای
فرآورده ها و ملاحظات اقتصادی مشخص می شود و از ویژگیهای هر پالایشگاه است و هیچ دو پالایشگاهی وجود ندارند کـه
از نظرنمودار عملیاتی کاملا مشابه یکدیگر باشند .
